 |
|  |
|
 |  |
 |
| Artykuły Trening Zastępowania Agresji – Czy tylko dla osób ewidentnie agresywnych?
(Praca z dzieckiem i jego opiekunami)
Bardzo często w pracy z rodzicami spotykam się z ich zagubieniem w obszarze edukacji emocjonalnej, a zwłaszcza w tematyce złości dziecięcej.
Dorośli najczęściej mylą złość z agresją. Agresja to zachowanie, którego intencją jest uczynienie krzywdy osobie lub zniszczenie rzeczy. To nie tylko akty przemocy fizycznej, lecz także słownej. Dziecięca złość nie musi prowadzić do zachowań agresywnych. Zadaniem dorosłych jest nauczyć dziecko, że można odczuwać złość bez uciekania się do agresji. Powinnością dorosłych jest także wykształcenie pozytywnej, pełnej szacunku postawy wobec innych ludzi. Agresja ma swoje źródło właśnie w postawie, określonym sposobie widzenia świata. Postawą tą jest wrogość - zestaw poglądów i ocen motywujących agresywne zachowania. To ważne rozróżnienie: złość jest uczuciem, agresja - zachowaniem, a wrogość - trwałą postawą, „usprawiedliwiającą" zachowania agresywne wobec innych.
Aby jednak rodzice mogli świadomie wprowadzić swoje dzieci w świat emocji, powinni stać się kompetentni w tej dziedzinie. Obecnie bardzo dużo mówi się o edukacji emocjonalnej, natomiast jest to zagadnienie stosunkowo nowe dla pokolenia współczesnych rodziców. Dwadzieścia, trzydzieści lat temu edukacja emocjonalna była tematem raczkującym. Tym bardziej rodzic może odczuwać zagubienie. Ma świadomość, że powinien edukować emocjonalnie dziecko, natomiast często sam ma świat emocji niepoukładany. I w związku z tym szuka pomocy.
Kilka słów o emocjach
Umiejętność panowania nad emocjami jest bardzo istotnym elementem wspierającym prawidłowy rozwój człowieka. Emocje determinują zachowania i zdolność uczenia się. Właściwa edukacja emocjonalna sprzyja dobremu samopoczuciu i zdrowiu. Dzięki niej potrafimy wyrażać i kontrolować emocje. Wychowanie emocjonalne oznacza akceptowanie emocji, odczuwanie empatii w stosunku do innych osób, pomoc w identyfikowaniu i nazywaniu uczuć oraz ustalanie granic. Uczy nas akceptowalnych form ekspresji i relacji z innymi, kochania samego siebie i akceptowania własnej osoby, poszanowania innych osób. Jeśli w porę potrafimy zapanować nad intensywnymi emocjami, łatwiej nam wykorzystać umiejętności społeczne służące do rozwiązania problemu.
Zastosowanie w praktyce pojęć edukacji emocjonalnej wzbogaca nie tylko dzieci, lecz także rodziców. Jeśli i rodzice, i dzieci potrafią świadomie wyrażać emocje, tworzy się między nimi komunikacja oparta na dialogu i szacunku.
Agresja jako zachowanie wyuczone
Zachowania agresywne mogą pojawiać się wówczas, kiedy dziecko ma nieuporządkowany świat emocji. Wówczas nie potrafi rozpoznawać swoich emocji, mówić o nich, wyrażać w sposób akceptowany społecznie. Kiedy pojawia się uczucie złości, może wyrazić je przypadkowo w sposób agresywny (np. ugryźć). Zachowanie agresywne może być również skopiowane ze świata dorosłych. Jeśli rodzic nie panuje na swoimi emocjami i wyraża je w sposób agresywny lub prezentuje postawę wrogości do świata, to niestety dziecko tych zachowań i postaw będzie się uczyło. Mogą to być również zachowania z grupy minimalnej agresji, które z racji małej rangi są bagatelizowane, a robią równie dużo szkody (np. ironizowanie, plotkowanie, przezywanie, znieważanie).
Dlatego tym bardziej warto się zastanowić, czy edukacją wpierw nie warto objąć opiekunów, tak by i oni mieli szansę nauczyć się pozytywnych postaw, panowania nad silnymi emocjami i wyrażania ich w sposób nieraniący innych ludzi.
Niedobra złość
Dzieci i niektórzy dorośli uważają, że nie wolno się złościć, że samo odczuwanie złości oznacza bycie złym dzieckiem, człowiekiem. Podstawą w pracy nad tym uczuciem jest zrozumienie, że złość jest naturalną reakcją na sytuacje, w których czujemy się zagrożeni, obawiamy się, że stanie się nam krzywda, lub gdy jesteśmy przekonani, że ktoś specjalnie wyrządził nam krzywdę. Podobnie możemy poczuć gniew, gdy widzimy, że komuś innemu dzieje się krzywda. Złość może też wynikać z frustracji, gdy nie otrzymujemy tego, czego potrzebujemy czy oczekiwaliśmy. To nie gniew jest zły, lecz taki sposób jego wyrażania. Gdy się złościmy, możemy się zachować impulsywnie lub agresywnie.
Gniew wyrażany w nieodpowiedni sposób, odczuwany zbyt intensywnie lub zbyt często staje się problemem. Utrwalenie się związku między określonym bodźcem (np. ktoś nam dokucza) a reagowaniem wybuchem gniewu prowadzi do wykształcenia nawyku reagowania wybuchem na podobne sytuacje. Jest to zatem podwyższona gotowość do reagowania złością na różne zdarzenia życiowe, wpadnięcie w błędne koło złości. Oczywistym problemem są zachowania agresywne, ponieważ ich konsekwencją może być nie tylko konflikt z prawem, lecz także większa podatność na nałogi oraz niezdolność do wchodzenia w bliskie relacje z innymi.
Sposoby na złość - Mit „wyładowania agresji"
Przez wiele lat popularny był mit (niestety także wśród psychologów i psychiatrów), że odreagowywanie - np. przez krzyczenie, bicie poduszek, worka treningowego itp., to dobry sposób radzenia sobie ze złością. Jednak wielokrotnie powtarzane badania naukowe (Arnold P. Goldstein, Barry Glick, John C. Gibson) jednoznacznie wykazały, że ludzie, którzy często odreagowują złość, po prostu stają się coraz lepsi w złoszczeniu się. Innymi słowy, agresywny sposób odreagowania złości (nawet, jeśli nie czyni to nikomu krzywdy) wzmacnia gotowość do popadania w złość i skłonność do agresywnych zachowań.
Rozpoznawanie pierwszych sygnałów
Istnieje wiele różnych sygnałów pokazujących, że zaczynamy się złościć. Jednemu dziecku będzie łatwiej zauważyć wskazówki fizyczne, innemu myśli wskazujące, że zaczyna się złościć. Dlatego warto z dzieckiem omówić wszystkie sygnały, a potem zobaczyć, co się sprawdza w praktyce. Wyczulenie na pierwsze sygnały pomaga opanować złość, zanim ona opanuje nas i doprowadzi do niewłaściwych zachowań. Jeśli nauczymy się wyłapywać pierwsze sygnały, możemy sprawnie wykorzystać jedną z technik radzenia sobie ze złością.
Technika radzenia sobie ze złością
Ponieważ każdy z nas jest inny, techniki radzenia sobie ze złością powinniśmy dobierać indywidualnie do potrzeb i predyspozycji. Im starsze dziecko, tym repertuar technik może stać się - szerszy, a im więcej ćwiczymy - doskonalszy. Dobranie odpowiedniej techniki i jej praktykowanie może stać się kluczem do sukcesu. Trening Zastępowania Agresji (ART)
Trening Arnolda Goldsteina (ART) obecnie wykorzystywany jest do pracy z osobami przejawiającymi zachowania agresywne, jako program naprawczy. Natomiast z mojego doświadczenia wynika, że stanowi znaczącą pomoc w edukacji emocjonalnej dzieci i ich opiekunów. W usystematyzowany sposób wprowadza w świat emocji, uczy rozpoznawania emocji i ich pokojowego wyrażania. Daje również ogromne możliwości w ćwiczeniu umiejętności społecznych tych, które znamy, oraz uczenia się nowych. Daje alternatywę. Proponuje mądre używanie umiejętności społecznych i stawia je w opozycji do zachowań agresywnych.
Krystyna Łuczak |
